Οι εποποιίες δεν γράφονται μόνο από τους στρατιώτες στα πεδία των μαχών. Γράφονται και από τον άμαχο πληθυσμό στα μετόπισθεν, όπου γυναίκες, ηλικιωμένοι και παιδιά περιμένουν, αγωνιούν, προσεύχονται, παλεύουν για την επιβίωση. Οι δυο φωτογραφίες μιας καταξιωμένης γυναίκας φωτογράφου, της 28ης Οκτωβρίου (1898-1990), επιβεβαιώνουν με τον καλύτερο τρόπο τον ανωτέρω ισχυρισμό.
Η Βούλα Παπαϊωάννου, μόλις ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ελλάδα, ζήτησε να προσφέρει τις υπηρεσίες της ως πολεμική ανταποκρίτρια στο αλβανικό μέτωπο, όμως λόγω του φύλου της, τής το αρνήθηκαν. Παραμένοντας στην Αθήνα, αποφάσισε να κάνει αντίσταση με την κάμερα και να αποτυπώσει μοναδικά τα ίχνη που αφήνει ο πόλεμος στους αμάχους. Όπως έχει ειπωθεί, η Παπαϊωάννου «έπαιρνε τη φωτογραφική μηχανή όπως παίρνει ένας άντρας το τουφέκι του, το πιστόλι του, και χαμένη μέσα στον κόσμο έκανε αντίσταση του ελληνικού ματιού, της ελληνικής μνήμης, τον καιρό που το μάτι έβλεπε μόνο με την καρδιά και η μνήμη ήταν η τιμή μας, το τελευταίο που μάς έμενε…».
Στην πρώτη φωτογραφία, η φωτογράφος θέτει στο επίκεντρο τη φιγούρα της μάνας που χαιρετά με το δικό της τρόπο τον επιστρατευμένο γιο της. Τού δίνει να φιλήσει ένα μικρό εικόνισμα ως υπόσχεση στον Θεό ότι θα επιστρέψει σώος. Με διακριτική συμμετοχή στο θέμα και χωρίς περιττές ρητορείες στην εικόνα, η Παπαϊωάννου απαθανατίζει φυσικά την τραγικότητα και την εγκαρτέρηση της μάνας στην επιστράτευση της 28ης Οκτωβρίου του 1940.
Η δεύτερη φωτογραφία, τραβηγμένη στο προαύλιο σχολείου το 1946, ενώ έχουν ξεκινήσει τα δραματικά γεγονότα του Εμφυλίου Πολέμου, παρουσιάζει μία ομάδα μαθητών με τη δασκάλα τους. Τα φτωχοντυμένα παιδιά προσπαθούν με έκπληξη να ανακαλύψουν τη μορφή τους στον καθρέφτη που εν είδει παιχνιδιού τούς τείνει η δασκάλα. Πάλι εδώ μια δυνατή γυναικεία φιγούρα, επιφορτισμένη με το καθήκον να διαπαιδαγωγήσει μια πονεμένη γενιά μαθητών και να την οδηγήσει με κάθε τρόπο στην αυτογνωσία.
Στην εποχή μας, περισσότερο ίσως από ποτέ, είναι αναγκαίος ο εορτασμός της επετείου του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου του ’40. Εθνικοί κίνδυνοι ελλοχεύουν, εθνικές προκλήσεις τίθενται συνεχώς ενώπιόν μας και η καλλιέργεια αυτογνωσίας περνά αναγκαστικά μέσα από την καλλιέργεια ιστορικής μνήμης, ειδικώς στην εκπαίδευση, όπου οι μαθητές ενθαρρύνονται ποικιλοτρόπως να γνωρίζουν και να μην ξεχνούν. Τα δύο ανθρωπιστικά ντοκουμέντα της Βούλας Παπαϊωάννου με την τραγική μορφή της μάνας και την ελπιδοφόρα μορφή της δασκάλας μάς υπενθυμίζουν με δραματικό τρόπο ότι ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση, ο Εμφύλιος υπήρξαν αποφασιστικό σημείο καμπής για όλο τον ελληνικό λαό. Ας θυμηθούμε, κλείνοντας, τον Γάλλο συγγραφέα και πολιτικό Μαλρό, όταν μιλούσε το 1959 στην Πνύκα για εμάς τους Έλληνες με αυτά τα λόγια: «Λαός της ελευθερίας, είναι εκείνος για τον οποίο η αντίσταση είναι παράδοση αιώνων, εκείνος του οποίου η νεότερη ιστορία είναι ένας ανεξάντλητος αγώνας για την Ανεξαρτησία — ο μόνος λαός που γιορτάζει την επέτειο του ΟΧΙ».
28ης Οκτωβρίου
