Στο πλαίσιο τού μαθήματος των Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων, οι μαθητές τής Α΄ τάξης τού Α΄ Αρσακείου-Τοσιτσείου Δημοτικού Εκάλης εκπόνησαν κατά τη διάρκεια τής σχολικής χρονιάς 2011-2012 ένα πρόγραμμα για τα συναισθήματα, με την καθοδήγηση τής δασκάλας τους κ. Ε. Πολυδωροπούλου. Ο τίτλος τού προγράμματος ήταν «Γνωρίζω τα συναισθήματά μου, αγαπώ τον εαυτό μου» και στόχος του η προαγωγή τής συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών, αφού η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί ένα πολύ σημαντικό είδος νοημοσύνης, που καθορίζει τη ζωή ενός παιδιού.

• 
•  

Με αφόρμηση τα βιβλία «Τα συναισθήματα των ανθρώπων» (εκδ. Σαββάλας) και «Το πρώτο μου βιβλίο για τα συναισθήματα» (εκδ. Πατάκη) οι μικροί μαθητές αναγνώρισαν και ονομάτισαν διάφορα συναισθήματα και τα διέκριναν σε ευχάριστα και δυσάρεστα. Ακολούθησε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για την αξία όλων των συναισθημάτων και οι μαθητές παραδέχτηκαν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι φυσιολογικό να αισθάνονται μερικές φορές και δυσάρεστα συναισθήματα σε διάφορες στιγμές στη ζωή τους. Επιδιώκοντας να αποδεχθούν ως φυσιολογικά όλα τα συναισθήματα, οι μαθητές, με τη συνοδία κλασικής μουσικής, προχώρησαν στην ομαδική δημιουργία ταμπλό-κολάζ με τον τίτλο «Οι νότες των συναισθημάτων στη μελωδία τής καρδιάς μας», όπου παρουσίασαν ένα πλήθος συναισθημάτων.
Πολύτιμη βοήθεια στο να εκφράζουν ελεύθερα τη διάθεσή τους κάθε στιγμή υπήρξε το ατομικό «ρολόι των συναισθημάτων» που δώρισε η δασκάλα τους σε κάθε μαθητή. Πρόκειται για ένα ρολόι που μπορούμε να δείξουμε τι ώρα είναι στην καρδιά μας, τοποθετώντας το δείκτη στο συναίσθημα που μας εκφράζει. Παράλληλα το συγκεκριμένο ρολόι αποτέλεσε την αφόρμηση για τη διήγηση προσωπικών εμπειριών διαφόρων συναισθηματικών καταστάσεων που έχουν βιώσει οι μικροί μαθητές. Έτσι είχαν την ευκαιρία να αξιολογήσουν και να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους μέσα από καθημερινές βιωματικές εμπειρίες. Ανακάλυψαν τις πιθανές αιτίες που τους προκαλούν συγκεκριμένα συναισθήματα και κατονόμασαν ποια ερεθίσματα δέχτηκαν, ώστε να τα εκδηλώσουν. Κατανόησαν ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι αντίδρασης σε κάποια συναισθηματική κατάσταση και διέκριναν τις παρορμητικές εκείνες αντιδράσεις που πρέπει να ελέγχονται και να αποφεύγονται (αυτοέλεγχος). Το ρολόι αξιοποιήθηκε και σε μια τρίτη διάσταση, ως ταμπλό για ένα παιχνίδι παντομίμας. Η τάξη χωρίστηκε σε δύο μεγάλες ομάδες και διασκέδασε παίζοντας. Οι μαθητές απέδωσαν με τις εκφράσεις τού προσώπου και τις κινήσεις τού σώματός τους μια ποικιλία συναισθημάτων και απόλαυσαν τη χαρά τής συνεργασίας και τής ομαδικότητας.
Ακολούθησε το παιχνίδι φαντασίας «Αν το συναίσθημα ήταν…», κατά το οποίο τα παιδιά μέσω ελεύθερης λεκτικής και εικαστικής έκτασης ταύτισαν συγκεκριμένα συναισθήματα με χρώματα, σχήματα, ανθρώπους, αντικείμενα, φαγητά, τραγούδια, μαθήματα και χώρους. Έπειτα ο κάθε μαθητής ολοκλήρωσε προτάσεις που φανερώνουν τις αιτίες που του προκαλούν χαρά, αγάπη, φόβο, ζήλια, θυμό, λύπη κ.λ.π. και στο τέλος απεικόνισε τη Συνταγή τής Ευτυχίας, όπως την αντιλαμβάνεται ξεχωριστά ο καθένας. Από τις παραπάνω δραστηριότητες δημιουργήθηκε ένα αναμνηστικό λεύκωμα-ημερολόγιο συναισθημάτων για κάθε μαθητή.
Το πιο σπουδαίο μέρος του προγράμματος ήταν η διαχείριση συναισθημάτων. Τα παιδιά διατύπωσαν τις δικές τους προτάσεις αντιδράσεων που βοηθούν να διαχειριστούμε τα συναισθήματα που μας δυσκολεύουν, όπως είναι ο θυμός, η ζήλια, ο φόβος, η λύπη, η απογοήτευση κ.ά., και τις εικονογράφησαν. Πολύ βοηθητικές ήταν οι μικρές ιστορίες που δημιούργησαν με τη φαντασία τους, όπου κλήθηκαν μέσω τής δραματοποίησης να παρουσιάσουν διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις, τις αιτίες που τις προκάλεσαν, τις συνέπειες των αντιδράσεών τους και τη διαχείρισή τους. Έπαιξαν παιχνίδια ρόλων μπαίνοντας ο ένας στη θέση τού άλλου και ανακάλυψαν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν συναισθήματα. Έμαθαν να σέβονται την οπτική άλλων ανθρώπων, αντιλήφθηκαν ότι ο καθένας αντιδρά με διαφορετικό τρόπο σε κάθε συναίσθημα και δυνάμωσαν την ενσυναίσθησή τους. Ακόμη προσπάθησαν να επινοήσουν τρόπους για να βοηθήσουν κάποιο φίλο τους που βιώνει ένα δυσάρεστο συναίσθημα να αισθανθεί καλύτερα.
Στη συνέχεια παρατήρησαν και επεξεργάστηκαν πίνακες ζωγραφικής γνωστών καλλιτεχνών, απαντώντας σε ερωτήματα σχετικά με το πώς αισθάνονται τα πρόσωπα που απεικονίζονται, ποια συναισθήματα προκαλούνται στους μαθητές καθώς θαυμάζουν το κάθε έργο τέχνης και πώς μπορεί να αισθανόταν ο καλλιτέχνης καθώς το ζωγράφιζε. Έπειτα, με την παρότρυνση τής καθηγήτριας Καλλιτεχνικών κ. Μαρίνας Κοράκη, οι μικροί μαθητές ζωγράφισαν προσωπογραφίες επικεντρώνοντας στην έκφραση των προσώπων που θα αποτυπώσουν και στο πώς θα τους αποδώσουν τα χαρακτηριστικά τής προσωπικότητάς τους και τα συναισθήματα που νιώθουν.
Αντίστοιχα, η καθηγήτρια Μουσικής κ. Κατερίνα Βουτσινά, επέλεξε κάποια μουσικά κομμάτια που επέτρεψαν στους μαθητές να ταξιδέψουν σε έναν κόσμο γεμάτο από συναισθήματα και εικόνες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια τού προγράμματος και στο πλαίσιο τού μαθήματος τής Φιλαναγνωσίας, τα παιδιά διάβασαν και επεξεργάστηκαν στην τάξη τη σειρά των εκδ. Μεταίχμιο «Αγγίζω και αισθάνομαι – Τα συναισθήματα» τού Τρέις Μορόνι. Παράλληλα, το πρόγραμμα ενισχύθηκε με την επίσκεψη των μαθητών στο Βιωματικό Σχολείο (27 Απριλίου 2012) και την παρακολούθηση τού εκπαιδευτικού προγράμματος «Όταν τα συναισθήματα παίρνουν ζωή».
Τα συναισθήματα τής αγάπης και τής ευτυχίας προσεγγίστηκαν μέσω τού λογοτεχνικού βιβλίου τής Γεωργίας Λαττά «Ευχαριστώ, Συγνώμη, Σ’ αγαπώ…» (εκδ. Διάπλους). Τα παιδιά μέσα από μια πολύ τρυφερή ιστορία διαπίστωσαν πως η ευτυχία ζει στην καρδιά μας, όρισαν ως κλειδί της την αγάπη και κατάλαβαν πόση σημασία έχουν οι «μαγικές λέξεις» Ευχαριστώ, Συγνώμη, Σ’ αγαπώ. Ακόμη διαβάστηκε στην τάξη το ποίημα τής Ν. Κάντζου «Αγάπη είναι…». Με αφορμή τη γιορτή τής μητέρας, πρόσωπο-σύμβολο τής αγάπης, κάθε παιδί δώρισε στη δική του μαννούλα ένα χειροποίητο λουλούδι και μία κάρτα με τρυφερά λόγια και ευχές. Ακόμη, με την καθοδήγηση τής κ. Κοράκη έφτιαξαν χειροποίητα εποχιακά σουβέρ και σουπλά με στόχο να συμμετάσχουν στο Παζάρι τής Αγάπης τού Σχολείου,, κάνοντας την καλή τους πράξη. Για το συναίσθημα τής ευτυχίας επεξεργάστηκαν στην τάξη το βιβλίο «Φόρα το χαμόγελό σου» τής Γιολάντας Τσορώνη- Γεωργιάδη (εκδ. Σαββάλας). Τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να δουλέψουν ομαδοσυνεργατικά, φτιάχνοντας αφίσες με συνθήματα υπέρ τής καλής διάθεσης και τού χαμόγελου.
Με την απαγγελία τού ποιήματος «Ο Θυμός και η Ηρεμία» τής Ρ. Δαμηλάκη, και την επεξεργασία των βιβλίων «Ο μεγάλος θυμός» (εκδ. Ηλίβατον), «Όταν θυμώνω» (εκδ. Παπαδόπουλος) και «Τα πουλάκια που δεν έπρεπε να γεννηθούν» τής Καμαράτου-Γιαλλούση (εκδ. Άγκυρα) οι μαθητές προσέγγισαν το συναίσθημα τού θυμού. Παρομοίασαν τον θυμό και τα στάδια τής έντασής του με ένα μπαλόνι που φουσκώνει και δεν πρέπει να σπάσει, αλλά σταδιακά να ξεφουσκώσει, και ταύτισαν την ηρεμία με τη χελώνα, που σκέφτεται πριν από οποιαδήποτε αντίδραση, μπαίνει στο καβούκι της και όταν ηρεμήσει βγαίνει και λύνει τα προβλήματά της με ειρηνικό τρόπο. Ακολουθώντας το παράδειγμά της συμφωνήθηκαν βήματα και κανόνες επίλυσης των συγκρούσεων, έχοντας στο μυαλό τους πιθανές αντιδράσεις που πρέπει να αποφεύγονται.
Αναλύοντας το συναίσθημα τού φόβου, τα παιδιά τόνισαν ότι ο φόβος είναι ένα συναίσθημα με θετική αξία, καθώς πολλές φορές μάς προστατεύει από επικίνδυνες καταστάσεις, και τον συνέκριναν με τους φανταστικούς φόβους και τις φοβίες. Οι μαθητές εξέφρασαν ό,τι τους αγχώνει και ό,τι φοβούνται και συμβουλεύτηκαν τις κάρτες τού θάρρους τού βιβλίου «Τι φοβούνται τα παιδιά τού κόσμου» (εκδ. Σαββάλας), για να βρουν τρόπους να τα αντιμετωπίσουν. Κατονόμασαν πρόσωπα και συγκεκριμένους χώρους όπου ένιωθαν ασφάλεια και διηγήθηκαν ένα όνειρο-εφιάλτη που τους φόβισε πολύ. Τέλος, με μουσικοκινητική αγωγή «πέταξαν» ό,τι τους προκαλεί άγχος και φόβο.
Με αφορμή το ποίημα τής Ρ. Δαμηλάκη «Χαρά και λύπη» οι μαθητές συζήτησαν στο περιβάλλον τής τάξης για τις αιτίες που τους προκαλούν λύπη. Διηγήθηκαν προσωπικές ιστορίες που τους έκαναν να λυπηθούν και σκέφτηκαν πότε έκαναν κάποιον άλλον να λυπηθεί. Τόνισαν την αξία τής συγνώμης και αναζήτησαν τρόπους και λόγια που μπορούν να πουν για να ανακουφίσουν κάποιον όταν είναι λυπημένος.
Μίλησαν ακόμη και για το συναίσθημα τής μοναξιάς, για το πότε το αισθανόμαστε και πώς μπορούμε να το ξεπεράσουμε.
Ακόμη, ανέλυσαν το συναίσθημα τής ντροπής, συζητώντας για όλα εκείνα που μπορεί να μας έκαναν να αισθανθούμε ντροπή και τα αξιολογήσαμε με αντικειμενική ματιά, και διάβασαν το βιβλίο «Νιώθω ντροπή» τού Joy Berry (εκδ. Παπαδόπουλος).
Απολαμβάνοντας τον ελληνικό μύθο τής Ήρας, τής ζηλιάρας θεάς που θέλησε να σκοτώσει τον μικρό Ηρακλή στέλνοντας στην κούνια του φίδια, τα παιδιά προβληματίστηκαν και βρήκαν τις αιτίες που τους προκαλούν ζήλια. Αναζητώντας τρόπους αντιμετώπισης τού αρνητικού αυτού συναισθήματος, εκτίμησαν τη μοναδικότητά τους, αναγνώρισαν τα ταλέντα τους και αγάπησαν τον εαυτό τους.
Ο κόσμος των συναισθημάτων είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος και η διερεύνησή του αποτέλεσε ένα γοητευτικό ταξίδι στη χρονιά που πέρασε στον εσωτερικό κόσμο των παιδιών. Στο «κουτί των αναμνήσεων» που ετοίμασε η δασκάλα για κάθε παιδί και το χάρισε την τελευταία ημέρα τής σχολικής χρονιάς μπήκαν το πρώτο μολύβι, η πρώτη φωτογραφία, μία έκθεση-παρουσίαση των αναμνήσεων και τής προσωπικότητας κάθε παιδιού, γλυκύσματα, που συνοδεύτηκαν από ένα ακόμα συναίσθημα, αυτό τής συγκίνησης, όταν βρίσκεσαι με αγαπημένα πρόσωπα και πράγματα.
Με όλα τα παραπάνω οι μικροί μαθητές βελτίωσαν την ποιότητα τής επικοινωνίας τους, απέκτησαν προσωπική υπευθυνότητα, αυτοεπίγνωση και αυτοαποδοχή, έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και θετική αυτοεκτίμηση. Παράλληλα, απόλαυσαν τη χαρά τής συνεργασίας μέσα από την ομαδική δημιουργία, τα παιχνίδια, τους θεατρικούς αυτοσχεδιασμούς, τη σωματική έκφραση και την εικαστική επικοινωνία. Καλλιεργήθηκε η φαντασία τους, διασκέδασαν, απόλαυσαν τη διήγηση παραμυθιών και την αφήγηση μύθων, εμπλούτισαν τον προφορικό τους λόγο και αλληλεπίδρασαν συναισθηματικά μέσω τής τέχνης. Το πρόγραμμα αυτό συνέβαλε στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη τής προσωπικότητάς τους και στην καλλιέργεια τής συναισθηματικής τους νοημοσύνης, κάνοντάς τα πιο ικανά, πιο χαρούμενα και πιο δημιουργικά.